Iako je ''ekonomski najpovoljnija ponuda'', kao kriterijum za ocjenu ponuda u javnim nabavkama, definisana direktivama Evropske unije iz 2014. godine i uspješno se primjenjuje kao jedni kriterijum za ocjenu ponuda u zemljama članicama, ugovorni organi u Bosni i Hercegovini su pronašli načine za zloupotrebe

Prema aktuelnim odredbama Zakona o javnim nabavkama u Bosni i Hercegovini postoje dva kriterijuma za ocjenu ponuda koje ugovorni organi mogu postaviti u tenderskoj dokumentaciji, a to su najniža cijena i ekonomski najpovoljnija ponuda (ENP). Kriterijum najniže cijene znači izbor onog ponuđača koji ponudi najnižu cijenu ponude koja zadovolji minimalne tehničke kriterije, dok prema kriterijumu ekonomski najpovoljnije ponude ponuđači imaju mogućnost da osim povoljne cijene budu nagrađeni za ponuđeni kvalitet roba, usluga i radova.

Bez obzira na to što kriterijum ekonomski najpovoljnije ponude predstavlja pravnu tekovinu Evropske unije i što se njegovom primjenom mogu osigurati značajno isplativije nabavke, odnosno za uloženi novac dobiti više, u Bosni i Hercegovini je i dalje najzastupljeniji kriterijum za ocjenu ponuda najniža cijena. Zbog navedenog postoji opravdani strah da bi tržište moglo biti preplavljano nekvalitetnim robama, uslugama i radovima koji ispunjavaju samo minimum zahtjeva iz tenderske dokumentacije.

Međutim, godine iskustva portala Pratimotendere.ba u monitoringu javnih nabavki pokazuju da je značajan broj postupaka javnih nabavki kod kojih se za ocjenu ponuda koristi kriterijum ekonomski najpovoljnije ponude podložno zloupotrebama, odnosno da ugovornim organima u Bosni i Hercegovini nije cilj osigurati najbolju vrijednost za novac (Best Value for Money) nego ograničiti konkurenciju kroz postavljanje diskriminatornih podkriterijuma za ocjenu ponuda.

U nastavku kroz dva konkretna primjera objašnjavamo ove zloupotrebe.

Rok isporuke kao diskriminatorni potkriterijum

Jedan od brojnih primjera zloupotreba potkriterijuma kod ekonomski najpovoljnije ponude je diskriminatoran rok isporuke kod nabavke roba kojim se pogoduje ponuđačima koji u najkraćem roku mogu isporučiti tražene robe. Naravno, to ne znači da će ugovorni organ dobiti i najbolji kvalitet, već postoji rizik da je ovim zapravo pogodovano ponuđaču koji u datom momentu na lageru ima predmetnu robu.

Najčešći primjeri za ovo se vezuju za nabavke automobila jer je tržište automobila veoma specifično. Ugovorni organi kod nabavki automobila definitivno ne koriste kriterijum ekonomski najpovoljnije ponude kako bi osigurali kvalitet već da ispoštuju prethodne nedopuštene dogovore sa ponuđačima, odnosno da isprazne zalihe njihovih auto salona.

Tako je, na primjer, Lutrija Republike Srpske 14. novembra 2024. godine pokrenula postupak nabavke novog automobila, a cijeli postupak nabavke u svim fazama praćen je brojnim rizicima od mogućih zloupotreba:

• Postupak nabavke se ne provodi u vremenskom periodu kako je predviđeno planskim dokumentima;

• S obzirom na to da je kriterijum za ocjenu ponuda ekonomski najpovoljnija ponuda, potkriterijumi se u značajnoj mjeri odnose na nefinansijske aspekte (Rok isporuke 20%; Rok plaćanja 10%);

• Tehničke specifikacije u tenderskoj dokumentaciji ukazuju na to da postoji mogućnost diskriminacije ponuđača;

• U postupku je dostavljena samo jedna ponuda.
   

U skladu sa temom, ovdje ćemo se fokusirati na dio koji je vezan za kriterijum za ocjenu ponuda i pripadajuće mu potkriterijume.

Naime, kao što je prehodno navedeno, ugovorni organ je kao kriterijum za ocjenu ponuda definisao ekonomski najpovoljniju ponudu, a potkriterijumi su cijena na koju kod bodovanja otpada 70%, rok isporuke na koji otpada 20%, i rok plaćanja na 10%. Ako izuzmemo cijenu kao u potpunosti opravdan kriterijum, te rok plaćanja koji ukazuje na moguće finansijske probleme ugovornog organa, jasno je da rok isporuke kao podkriterijum za ocjenu ponuda u ovom obimu osigurava jedino to da će ugovor biti dodijeljen onome ponuđaču koji praktično odmah može isporučiti traženi automobil, posebno iz razloga što je kao krajnji rok isporuke automobila definisano 45 dana od zaključenja ugovora sa ekonomski najpovoljnijim ponuđačem.

Dio obavještenja o nabavci

Nefinansijski podkriterijumi veći od finansijskih

Iako se rijetko susreće, veoma je problematična praksa kada se u tenderskoj dokumentaciji kod kriterijuma za ocjenu ponuda ekonomski najpovoljnije ponude odabere da je procenat nefinansijskih podkriterijuma veći od finansijskih, posebno kada se ti nefinansijski podkriterijumi uopšte ne odnose na kvalitet roba, radova i usluga ili u gorem slučaju kada uopšte ne mogu biti podkriterijum već kvalifikacioni uslov.

Primjer ovakve zloupotrebe je postupak nabavke radova ''Asfaltiranje lokalnog puta u MZ Gorica, Općina Bugojno'' koji je proveo ugovorni organ JP ZA STAMBENOKOMUNALNE DJELATNOSTI I LOKALNE PUTEVE. Za podkriterijume za ocjenu ponuda odabrani su cijena na koju kod bodovanja otpada samo 40%, rok izvođenja radova u danima 30% i udaljenost asfaltne baze 30%.

Iz navedenog je vidljivo da je omjer finansijskih i nefinansijskih kriterijuma 40% prema 60%, a uzevši u obzir da postavljeni nefinansijski kriterijumi ne doprinose kvalitetu predmetnih radova, jasno je da izbor ovih potkriterijuma samo doprinosi dikriminaciji ponuđača jer najviše šanse da bude ekonomski najpovoljniji ponuđač ima onaj čija je asfaltna baza najbliža mjestu izvođenja radova. Takođe, treba istaći da udaljenost asfaltne baze nikako ne može biti podkriterijum za ocjenu ponuda već bi to eventualno mogao biti samo kvalifikacioni kriterijum koji ponuđači mogu zadovoljiti ili ne. 

Dio obavještenja o nabavci

Kroz iznesene primjere vidljivo je da ugovorni organi u Bosni i Hercegovini čak i kod evropskih vrijednosti pronalaze prostor za zloupotrebu, stoga je kod nekih budućih unapređenja sistema javnih nabavki neophodno osigurati da se taj prostor što je moguće više ograniči, a sve na osnovu rezultata empirijski utemeljenog monitoringa.

(pratimotendere.ba)